Rada narodowa (Polska Ludowa)

Ten artykuł dotyczy organów władzy w PRL. Zobacz też: Rada Narodowa.

Ten artykuł od 2015-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Rada narodowa – w Polsce Ludowej przedstawicielski organ władzy wzorowany na radzieckim sowiecie, istniejący w latach 1944–1990^[1], którego usytuowanie ustrojowe ulegało zmianom na przestrzeni lat:

• w latach 1944–1950 miał to być:
  • organ ustawodawczy (w postaci Krajowej Rady Narodowej do 1947 r.)
  • organ stanowiący tzw. samorządu terytorialnego (w postaci gminnych, miejskich, powiatowych i wojewódzkich rad narodowych),
• w latach 1950–1957 miał to być terenowy organ jednolitej administracji państwowej, którym była dzielnicowa, gminna, miejska, powiatowa i wojewódzka rada narodowa, wyłaniający organ wykonawczy, którym było jej prezydium,
• w latach 1958–1982 miał to być przedstawicielski organ władzy państwowej i podstawowy organ samorządu społecznego, w praktyce o bardzo ograniczonych kompetencjach, mający planować działalność publiczną oraz kontrolować terenowe organy administracji państwowej powoływane przez rząd; była nim:
  • w latach 1958–1972 gromadzka, dzielnicowa, miejska, powiatowa i wojewódzka rada narodowa,
  • w latach 1973–1975 dzielnicowa, gminna, miejska, powiatowa i wojewódzka rada narodowa,
  • w latach 1975–1982 dzielnicowa, gminna, miejska i wojewódzka rada narodowa,
• w latach 1983–1990 miał to być przedstawicielski organ władzy państwowej i podstawowy organ samorządu społecznego będący zarazem (jedynie z nazwy) organem samorządu terytorialnego ludności, mający planować działalność publiczną oraz kontrolować terenowe organy administracji państwowej powoływane przez rząd, zaś w zakresie swoich kompetencji wykonywanych samodzielnie (w praktyce bardzo ograniczonych) także wykonywać zwierzchnictwo nad tymi organami; była to dzielnicowa, gminna, miejska i wojewódzka rada narodowa.

Po II wojnie światowej władze komunistyczne dążyły do ograniczenia roli samorządu terytorialnego. Początkowo przywrócono część uregulowań z czasów II Rzeczypospolitej, co było podyktowane względami praktycznymi. Jednak już od 1950 r., naśladując wzorce radzieckie, samorząd terytorialny został zlikwidowany, a rady stały się hierarchiczną konstrukcją organów jednolitej władzy państwowej. Fasadowość demokracji rad stała się wówczas podwójna, jako że w wyborach głosowano na jedną listę wyborczą, a liczba kandydatów odpowiadała liczbie mandatów do obsadzenia, ale nawet przy tak niereprezentatywnym składzie organy te według niektórych krytycznych naukowców służyły wyłącznie funkcjom dekoracyjnym i nie miały realnej władzy^[2], jako że ta skupiona była w egzekutywach komitetów monopartii, którymi w przypadku Polski były egzekutywy komitetów Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na czele z Biurem Politycznym jej Komitetu Centralnego.